اعداد چهارتاقیهای ایران از دوران ساسانی تا دوران اسلامی بسیار و حدوداً بر 120 بنا میرسد. پلان بناها عموماً مشابه یکدیگر است که آنها را میتوان به 5 شکل ساختمانی تقسیم کرد.
چهارتاقیهای ایران در 9 ایالت مورد مطالعه قرار گرفتهاند. ملاک تقسیم بندی ایالات، الگوهای تاریخی، مختصات اقلیمی و جغرافیایی ایران است.
این طبقهبندی از حوزه شمال غرب کشور شامل استانهای امروز اردبیل، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و زنجان آغاز میشود.
ایالت شمال در ادامه آن است. سه استان گیلان، مازندران و گلستان در این ایالت مطالعه شده است.
ایالت زاگرس، شامل استانهای کردستان، کرمانشاه، لرستان و همدان است.
استانهای قزوین، تهران و سمنان در ایالتی به نام البرز جنوبی قرار گرفته است.
چهارتاقیهای جنوب غرب کشور با دو استان خوزستان و ایلام به عنوان ایالت جنوب غرب بررسی شدهاند.
ایالت مرکزی شامل استانهای قم، مرکزی، اصفهان و چهارمحال و بختیاری میشود.
یزد و کرمان در ایالتی با عنوان حاشیه کویر آمده است.
محدوده شرقی ایران به لحاظ مطالعات اندک باستان شناسی در یک بستر جغرافیایی مورد مطالعه قرار گرفته است. این منطقه با عنوان ایالت شرق معرفی میگردد. استانهای خراسان رضوی، خراسان شمالی و جنوبی و سیستان و بلوچستان در این ایالت مورد مطالعه قرار گرفته است.
اما ایالت فارس، یکی از استانهای بزرگ کشور، بیشترین شمار چهارتاقیها را دارد. تقسیم بندی ایالت فارس دقیقاً بر اساس مدارک تاریخی صورت گرفته است. استانهای امروز فارس، کهگیلویه و بویر احمد و بوشهر در این ایالت میباشد.
در این کتاب چهارتاقیها بر اساس مطالعات میدانی مورد بررسی قرار گرفته است. این تحقیق میدانی شامل استانهای مرکزی، قم، اصفهان و آذربایجان بویژه فارس است. استان فارس به دلیل شمار زیاد چهارتاقی به صورت دقیق تری مطالعه شده است. مسیر بررسی در این استان از شیراز آغاز و از شهرهای کازرون( بیشابور)، بالاده، فراشبند، فیروزآباد، سیمکان، فسا عبور کرده و به داراب خاتمه یافته است. تعداد چهارتاقیهای این مسیر بالغ بر 20 بنا است.
مشخصات کتاب
شرح
مقدمه/11
فصل اول: تحلیل متون و منابع/15
منابع عصر ساسانی/15
منابع اسلامیتاریخ ایران از قرن سوم تا نهم ه.ق/16
منابع قرن سوم/17
منابع قرن چهارم/19
منابع قرن پنجم/24
منابع قرن ششم/25
منابع قرن هفتم/27
منابع قرن هشتم/28
فصل دوم: آتشکدهها مهمترین بناهای چهارتاقی/31
آتش در دوران تاریخی ایران/31
آتشکدهها از آغاز تا حاکمیت اسلام در ایران/33
چهارتاق ساختمان اصلی آتشکدهها/37
ریختار آتشکدهها/39
فصل سوم: توزیع مکانی چهارتاقیها در ایران/43
توزیع چهارتاقیها در ایالات 9 گانه/43
موقعیت ایالت فارس/45
آتشکدههای ایالت فارس به روایت متون/46
کوره اردشیر خُرّه/47
شهر گور و بنای معروف تربال/48
مباحثی پیرامون موقعیت کنونی آتشکده فیروزآباد/52
چهارتاقیهای اردشیر خره/53
چهارتاقی کراته (سیمکان)/53
چهارتاقی نودران/56
چهارتاقی کنارسیاه/58
چهارتاقی کهنارو/60
چهارتاقی قراول/61
کوره دارابگرد/62
نگاهی کلی به موقعیت جغرافیایی، تاریخ و شهرسازی دارابگرد/62
آتشکده آزرجوی داراب/66
مشخصات فنی آتشکده/68
چهارتاق علویه یا قطب آباد یا ظهرشیر/70
چهارتاقی ماهفرخان/73
چهارتاقی علی وطنی/76
آتشکده فسا یا تنگ کرم/77
چهارتاقی ظالمی/80
چهارتاقی فیشور/82
چهارتاقی گنبد/85
چهارتاقی مزایجان/86
شاپورخره (بیشابور)/91
جغرافیای تاریخی/91
چهارتاقیهای شاپورخره/92
چهارتاقی بیشابور/92
چهارتاقی کازرون (پل آبگینه)/93
چهارتاقی جرّه (بالاده)/95
چهارتاقی منصورآباد یا تون سبز/98
چهارتاقی ملک یا فراشبند(1)/100
گنبد آتشکده فراشبند/101
چها تاقی تُل جیران/102
چهارتاقی تُل جنگی یا فراشبند(2)/103
چهارتاقی نقاره خانه یا فراشبند (4)/105
چهارتاق برچشمه(1) یا آتشکده سوم فراشبند/106
چهارتاقی برچشمه(2)/107
چهارتاقی رُهنی/108
روایت طبری از آتشکدههای مهرنرسی/110
آبروان و دشت بارین کجاست؟/110
نظرات ارائه شده پیرامون آتشکدههای مهر نرسی/111
نقد نظرات پیشین و دریافتهای جدید/112
کوره استخر (اصطخر)/115
موقعیت تاریخی/115
موقعیت کنونی استخر/117
موقعیت تاریخی شیراز/117
چهارتاقیهای استخر/120
چهارتاقی ایزدخواست/120
چهارتاق مرودشت(روستای چهارتاق)/122
کوره قباد (قباد خره)/124
جغرافیای تاریخی/124
آتشکدههای قباد خره/124
چهارتاقی خیرآباد/125
چهارتاقی چهارده/126
چهارتاقی چم نرگسی/127
ایالت شمال غرب – آذربایجان بزرگ/127
موقعیت تاریخی و جغرافیایی ایالت آذربایجان بزرگ/127
آذربایجان در دوران ساسانی/129
آتشکدههای آذربایجان/130
آتشکده آذرگشسب/130
موقعیت آتشکده آذرگشسب/132
تخت سلیمان/136
دیگر چهارتاقیها و آتشکدههای آذربایجان/144
چهارتاقی آغیمون/145
چهارتاقی ساسانی روستای چهارتاق/146
چهارتاقیهای زنجان/146
چهارتاقی تشویر/146
چهارتاقی پیرچم قدیم/148
چهارتاقی الزین(الیز)/149
چهارتاقی گیلان کشه/150
چهارتاقی بیانلو(پشتوک)/151
چهارتاقیهای ماهنشان/152
ایالت جنوب غرب/153
جغرافیای تاریخی خوزستان/153
آتشکدههای خوزستان بنابر متون اسلامی/154
چهارتاقیهای خوزستان/154
چهارتاقی کیکاوس/154
ایلام/154
آتشکدهها و چهارتاقیهای ایلام/155
چهارتاقی جولیان/155
چهارتاقی دره شهر/156
چهارتاقی سیاهگل ایوان/158
چهارتاقی هویشکان(سرابله)/158
چهارتاقی مولاب/159
چهارتاقی قجر دره شهر/159
چهارتاقی طبل خانه یا نقارخانه یا پشت اریشت (Pust-I Arisht)/159
چهارتاقی پشتیل مایی ماه (Pushttil Maimah)/160
چهارتاقی کوشک قانی فر (Kushk Khanifar)/161
چهارتاقی مهر – وارپیل-(Mihr- Warpil)/163
چهارتاقی چنگیه (Changiyah)/165
چهارتاقی سه پا (Sehpa)/166
چهارتاق امامزاده گیلان غربی/167
ایالت مرکزی/168
جغرافیای تاریخی اصفهان/168
آتشگاه اصفهان/171
ویژگیهای بنای آتشکده/172
کاربرد بنا/174
قدمت بنا/175
سایر آتشکدههای اصفهان/175
آتشکدهها و چهارتاقیهای ایالت مرکزی (خارج از شهر اصفهان)/176
چهارتاقی نیاسر کاشان/176
چهارتاقی نطنز/177
چهارتاقی خرمدشت/179
چهارتاقی شیرکوه نایین/180
چهارتاقی نخلک/181
آتشکدههای قم/183
آتشکده قم/184
چهارتاقی نویس/186
چهارتاقی کرمجگان/189
چهارتاقی خورآباد/190
چهارتاقی آتشکوه (نیمور)/192
چهارتاقی میل میلونه/195
چهارتاقی لنگرود قم/196
چهارتاقی ابیانه/196
ایالت حاشیه کویر/197
جغرافیای تاریخی کرمان/197
آتشکدههای ساسانی و چهارتاقیهای کرمان/198
چهارتاقیهای کرمان/198
چهارتاقی نگار/198
چهارتاقی بم/201
چهارتاقی برجین/201
قلعه پیر ماه شاه بم/201
چهارتاقی ده شیخ/202
چهارتاقی رحمت آباد/202
چهارتاقی علی آباد/203
چهارتاق داراباغ (در باغ)/203
یزد/203
ایالت زاگرس/206
حدود منطقه ایالت زاگرس/206
آتشکدههای زاگرس/207
چهارتاق قصرشیرین/207
ایالت البرز جنوبی/210
موقعیت تاریخی و مذهبی ری باستان در ایالت البرز جنوبی/210
آتشکده ری در کجاست؟/212
آتشکده شهرستانک/216
آتشکده تخت رستم/218
آتشکده تخت کیکاووس/220
آتشکده سمنان/221
ایالت شرقی/222
خراسان بزرگ/222
حدود منطقه/222
آتشکدهها و چهارتاقیهای خراسان/222
آتشکده آذربرزین مهر/223
چهارتاقی بازهور/226
چهارتاقی خانه دیو/228
آتشکده بندیان/229
سیستان و بلوچستان/230
آتشکده کرکوی سیستان/230
ایالت شمال/232
جغرافیای تاریخی ایالت شمال/232
آتشکدههای شمال/232
آتشکده کوسان/233
فصل چهارم: جداول و نتیجهگیری/235
جداول/235
نتیجهگیری/259
منابع و ماخذ/263
نمایه/275
کتاب های مرتبط
دیگر کتابهای انتشارات