مطالعات باغ ایرانی و مغالطه ی «باغشهر» (ابهامها و تناقضها در فهم و کاربرد اصطلاح باغشهر)
اصطلاح باغشهر در مجامع آکادمیکِ بینالمللی یادآورد نظریۀ شهرسازی ابنزرهاوارد انگلیسی در پاسخ به معضلات شهرهای بعد از انقلاب صنعت در 1903 است. لوییس مامفورد آنرا یک پدیدۀ کاملاً مدرن آغاز قرن بیستم میداند، که غالباً «از سوی کسانی مقبول واقع شد که به درستی نظریۀ هاوارد را درک نکرده بودند». همین مقبولیت موج ساختن شهرکهای حومهای سرسبز و یا با کمربند سبز را در اروپا و امریکا برانگیخت، شهرکهای حومهای که همه نشانۀ برداشت ناقص یا سوء برداشت از نظریۀ هاوارد بودند.
گویا ازچندین دهه پیش دامنه این سوء برداشتو تقلیل باغشهر هاوارد به شهر یا شهرکهای سبز به جامعۀ حرفهای ایران در حوزۀ شهرسازی کشیده شده و در مطالعات باغ ایرانی هم ظهور کرده است، به طوری که امروزه نام پدیدهای مدرن و غربی، در تناقضی آشکار، بالسویه از سویی برای نوشهرها (شهرکهای حومهای سبز) و از سوی دیگر، برای شهرهای تاریخی ایران، در وضعیت صرفاً سرسبزی یا داشتن باغ های متعدد، بهکار میرود.
پژوهش در باغسازی ایرانی و اسلامی، حدود یک سده است پاگرفته و آغازگران آن محققان خارجی بودهاند و درچند دهۀ اخیر پژوهشگران ایرانی بهآن روی آوردهاند. نکتۀ مبهم و شبههبرانگیز در غالب این پژوهشها کاربرد اصطلاح باغشهراست که، به طور ضمنی یا آشکار، پژوهشگران آن را اصطلاحی فارسی و پدیدهای ایرانی دانسته و حتی برخی باغشهر ایرانی را متقدم بر باغشهر هاوارد برشمردهاند. حال پرسش این است که چگونه یک پدیدۀ تاریخی الگوی پدیدهای مدرن میتواند باشد؟ مگر اینکه مغالطهای صورت گرفته باشد.
اکنون زمانی مطالعات عمیق و دقیق باغ ایرانی است و به این منظور، فهم چیستی باغشهر و روشن شدن علت این مغالطه، یک الزام پژوهشی است که تا کنون محققان به دقت به آن نپرداختهاند، مطرح است. در مقاله حاضر با جستجویی در ریشۀ تاریخی این اصطلاح در زبان و ادبیات فارسی و مرور منابعی که از باغشهر ایرانی سخن گفتهاند و نیز متونی که پیشینه یا مرجع مطالعات باغ ایرانی بودهاند، به ابهامات و تناقضات در مفهوم و صورتی به نامباغشهرپرداخته میشود و در کنار توضیحاتی کلی در ماهیت باغشهر هاوارد، زمینۀ مقایسۀباغشهر او و آنچه را در ایران باغشهر نامیدهاند فراهم میشود تا بتوان مغالطۀ صورتگرفته در این زمینه را روشن کرد.
امید است که این کوشش، موجب برانگیختن وسواس و دقت علمی و روحیۀ تشکیک در دانشجویان و پژوهشگران ایرانی گردد که دست به تحقیقات در حوزۀ تاریخ معماری، شهر، و باغ ایرانی میزنند و نیز نظر اهل حرفه در حوزۀ شهرسازی یا معماری منظر را به این مهم جلب کند.
(1.1 مگابایت) دانلود مقالهمشخصات مقاله
استروفسکی، واتسلاف. شهرسازی معاصر از نخستین سرچشمهها تا منشور آتن، ترجمۀ لادن اعتضادی، تهران: نشر دانشگاهی، 1371.
استروناخ، دیوید. پاسارگاد، ترجمۀ حمید خطیب شهیدی، تهران: سازمان میراث فرهنگی، 1379.
استیرلن، هانری. اصفهان تصویر بهشت،ترجمۀ جمشید ارجمند، تهران: فیروزان، 1377.
اصیل، حجتالله. «آرمانشهر در اندیشۀ ایرانی»، در مجموعه مقالات کمگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران (ارگ بمــ کرمان)، جلد 1، سازمان میراث فرهنگی کشور، 1374.
انصاری، مجتبی و هادی محمودینژاد. «باغ ایرانی تمثیلی از بهشت (تأکید بر ارزش های باغ ایرانی دوران صفوی)»، در هنرهای زیبا، ش 29 (بهار 1386)، ص ۳۹ - ۴۸.
اهری، زهرا و همکاران. مکتب اصفهان در شهرسازی، مشاور سیدمحسن حبیبی، دانشگاه هنر، 1381.
اهری، زهرا. «خیابان چهارباغ اصفهان مفهومی نو از فضای شهری»، در گلستان هنر، ش 5 (پاییز 1385)، ص ۴۸ - ۵۹.
پتروچولی، اتیلیو و همکاران. باغ های اسلامی، معماری طبیعت و مناظر، ترجمۀ مجید راسخی. تهران: روزنه، 1392.
حیدرنتاج،وحید. باغ ایرانی، ازمجموعۀاز ایران چه میدانیم، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگ،1389.
خواندمیر، غیاثالدین بن همامالدین حسینی. حبیب السیر فی اخبار افراد البشر، تصحیح جلالالدین همایی، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، تهران: خیام، 1333.
خوانساری، مهدی و همکاران. باغ ایرانی، بازتابی از بهشت، ترجمۀ مهندسین مشاور آران، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، 1383.
زمچی اسفزاری، معینالدین. روضهالجنات فی اوصاف مدینه هرات، تصحیح و تحشیه و تعلیق سیدمحمد کاظم امام، دانشگاه تهران: 1338-1339.
دانشدوست. یعقوب. طبس شهری که بود، (باغهای طبس)، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور و انتشارات سروش، 1369.
زنگری، لوئیجی وهمکاران. باغهای ایرانیـ اسلامی،ترجمۀ مجید راسخی و فرهاد تهرانی، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی، 1391.
سابتلنی، ماریا اوا. «باغ ایرانی: واقعیت و خیال»، در گلستان هنر، ش 12 (پاییز 1387)، ص ۱۶ – ۲۹.
سلطانزاده، حسین. «از باغ تا پارک»، در نامۀ انسانشناسی، ش 4 (پاییز و زمستان 1382)، ص ۹۱-۱۱۳.
شاردن، جان. سیاحتنامۀ شاردن،ترجمۀ محمد عباسی، تهران: امیرکبیر، ۱۳۴۹.
شاهچراغی، آزاده. پارادایمهای پردیس، تهران: جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران، ۱۳۸۹.
عالمی، مهوش. «باغهای شاهی صفوی: صحنهای برای نمایش مراسم سلطنتی و حقانیت سیاسی»، ترجمۀ مریم رضاییپور و حمیدرضا جیحانی، در گلستان هنر، ش ۱۲ (پاییز ۱۳۸۷)، ص ۴۷ – ۶۸.
قیومی بیدهندی، مهرداد. «باغهای خراسان در تاریخ بیهقی»، در صفه، ش 46 (بهار و تابستان ۱۳۸۷)،ص ۵–۲۸.
کاووسی، ولیالله. تیغ و تنبور: هنر دورۀ تیموریان به روایت متون، تهران: فرهنگستان هنر، ۱۳۸۹.
مؤید، احسانالله. «باغشهرــ ایدۀ ایرانی یا اروپایی»، در هنر و معماری، ش 43-44 (آذرـ اسفند 1356)، ص ۴۶ – ۵۲.
ــــــــ . «پژوهشی در ویژگیهای شهرهای اسلامیــ ایدۀ پیدایش باغشهرها و رابطۀ آن با شهرسازی و دین» دریغما، ش ۳۵۱ (آذر 1356)، ص ۵۵۹ – ۵۶۷.
میرفندرسکی، محمدامین. «باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی کجاست؟»، در خلاصه مقالات نخستین همایش باغ ایرانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور، 1383.
ــــــــ . «باغ به مثابۀ پیشآیند شهر»، در مجموعه مقالات نخستین کنگرۀ معماری و شهرسازی ایران (بم)، جلد ۵، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 137۴.
ــــــــ . «باغ در مفهوم باغ»، در هفت شهر، ش 3 (بهار 1380)، ص ۳ - ۱۴.
نعیما، غلامرضا. باغهای ایران، تهران: پیام، 1385.
ویلبر، دونالد. باغ های ایرانی و کوشکهای آن، ترجمۀ مهیندخت صبا، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1385.
Howard, Sir Ebenezer & Frederic James Osborn. Garden Cities of To-Morrow, Massachusetts: MIT Press,1965.
Howard, Sir Ebenezr. To-Morrow: A Peaceful Path to Real Reform, Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
Pop, Arthur Apham & Phyllis Ackerman.A Survey of Persian Art,Tehran: Soroush press, 1939.
برای اطلاعات بیشتر
الحاکم، ابوعبدالله نیشابوری. تاریخ نیشابور، ترجمۀ محمد ابن خلیفه نیشابوری، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: نشر آگه، 1375.
بیهقی دبیر. خواجه ابوالفضل محمدبن حسین. تاریخ بیهقی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب، 1381.
Babur, Zahir-ud-din Mohammad. The Baburnama: Memoirs of Babur, Prince and Emperor, Translated, edited and annotated by Wheeler M. Thackston, New York: Modern Library Palang-faack Edition, 2002.
مسابقات
جوایز
نشریات