مدرسه دخترانه انوشیروان دادگر

این دبیرستان جزو مدارس مشهور تهران در دوره‌ی پهلوی است و دانش‌آموزان آن را در ابتدا دختران اعیان و اشراف آن دوره‌ی تهران تشکیل می‌دادند. نام این دبیرستان پس از انقلاب به انوشیروان جی تاتا تغییر کرد. سپس به پیشنهاد انجمن زرتشیتیان به‌نام دبیرستان پندارنیک خوانده شد و امروز نام آن انوشیروان است.

پیشینه‌ی این بنا به سابقه‌ی برپایی آموزشگاه دخترانه‌ی زرتشتیان در ایران بازمی‌گردد. آموزشگاه دخترانه‌ی زرتشتیان در سال 1326 ه. ق مدتی پس از فرمان مشروطه بنیاد گذاشته شد و در سال 1331 ه. ق که دبستان ایرج گشایش یافت، آموزشگاه به آنجا منتقل شد. از سال 1315 ه. ش دبیرستان و دبستان از هم مجزا شدند و دبیرستان انوشیروان دادگر در 19 شهریور 1315 ه. ق به ساختمان کنونی در خیابان انقلاب(شاه‌رضای سابق) منتقل شد.

طراحی نقشه‌ی ساختمان به مهندس نیکلای مارکف واگذار شد. مارکف کسی بود که به فرهنگ و معماری ایرانی علاقمند بود و پیش از این با ایرانیان در بازسازی مدرسه‌ی دارالفنون و ساختمان دبیرستان البرز همکاری داشت. درنهایت کمک‌های مالی کمیته‌ی بمبئی برای پرداخت وجوه موردنیاز برای ساخت بنا آغاز شد و دوم شهرویور 1313 ه. ش جشنی برای نهان سنگ بنای مدرسه انوشیروان دادگر با حضور رئیس‌الوزرای وقت، عده‌ای از رجال و اهل فرهنگ، اعضای انجمن زرتشتیان و جمعیتی در حدود 300 نفر برگزار شد.

با افتتاح مدرسه در روزهای نوزده و بیست شهریور سال 1315 از گسترش دبیرستان، سخن به میان می‌آید. 

این دبیرستان تاریخ پرفراز نشیب خویش را ادامه داد تا در خرداد ماه 1369 هنگام امتحانات نهایی بدلیل فرسودگی سیم‌های برق دچار آتش‌سوزی شد که منجر به تخریب سقف سالن امتحانات و قسمتی از سقف طبقه‌ی دوم شد و مدتی بعد دبیرستان دوباره بازگشایی شد.

دبیرستان انوشیروان دادگر امروز هم یکی از بناهای آموزشی مهم تهران است که هرساله پذیرای دختران دبیرستانی مسلمان، زرتشی و گاها ارمنی بوده است.

موقعیت جغرافیایی : استان تهران ، شهرستان تهران ، خ انقلاب ، حدفاصل حافظ و ولی عصر(عج) کوچه سعید ، در ضلع شرقی این مدرسه مجموعه ی آموزشی البرز قرار دارد.

قدمت:معاصر(1315)

به شماره 5626 در تاریخ 25/12/  1380در فهرست آثار ملی ثبت گردید.

توسعه یا تعمیرات و دخل و تصرفات انجام شده تا کنون:

اصل بنا دچار تغییر و تحول خاصی نگردیده ولی ایجاد تاسیسات گرمایی(شوفاژ) و کولر و همچنین ساخت ساختمانهای جانبی به منظور استفاده های رفاهی مثل کتابخانه و سالن ورزش  و نگهبانی در جوار ساختمان اصلی قابل ذکر هستند.

تحلیل منابع الهام فرم و شکل بنا:

ساخت این دبیرستان توسط مارکف با تاثیرپذیری از طرح‌های هنر هخامنشی مانند ساختمان شهربانی ساخته شده و معماری آن نماینده‌ی تلفیق در هنر معماری اوایل دوره‌ی پهلوی است.  
 در این پروژه از المانهای معماری ایران استفاده شده است.مانند طراحی ستون هایی همانند تخت جمشید که از آجر ساخته شده اند. ترکیب‌بندی معماری آن بر اساس دسته بندی راب کرایر بر اساس شکل پایه مربع مستطیل، می باشد.

سیستم‌ سازماندهی عملکرد بنا: بر اساس دسته بندی کرایر، سازماندهی مرکزی و خطی میباشد.

گرایش شکلی بنا:

با استفاده از عناصر فضایی معماری ایران مانند: مدخل، صفه، دروازه، چهارطاق، حیاط و ایوان طراحی شده و در روند طراحی از تناسبات افقی و عمودی هم استفاده گردیده و در نهایت به پروژه‌ای دست یافته که دیاگرام فرم آن تا حدودی تحت تأثیر دیاگرام فرم طرح‌های هنر هخامنشی مانند ساختمان شهربانی است.

پلان هر دو طبقه مشابه بوده و بر هم منطبق است و قرارگیری کلاسهای درس در امتداد راهروی سراسری بنا در ضلع جنوبی آن استفاده از نور مناسب را بدنبال دارد.

سازه بنا بر اساس دیوارهای آجری باربر و سقف مسطح تشکیل گردیده و در پوشش سقف از طاق ضربی و تیرآهن مدد گرفته اند. پوشش نهایی بنا نیز به شکل مسطح اجرا شده است.

مشخصات معماری بنا:

دبیرستان انوشیروان در دو طبقه ساخته شده است و بخشهای کوچکی از آن نیز دارای زیرزمین است که عمدتا نقش موتورخانه را ایفا می‌نماید. شکل گیری ساختمان بر اساس یک محور طولی در جهت شرقی – غربی  است با طول حدود 76 متر و دو بازوی شمالی- جنوبی در دو سمت ساختمان بر ایستایی و استواری بنا تأکید می کند که تناسبات این دو بازو 12 در 22 متر است. ورودی اصلی بنا در ضلع جنوبی قرار گرفته که دسترسی به بنا را بواسطه 4 پله از کف حیاط به بنا میسر می‌سازد، بخش مرکزی ساختمان خود دارای ویژگی خاص این گونه ابنیه است یعنی بلندی و استواری چشمگیر و وجود 4 ستون اصلی و 2 نیم ستون در ایوان ورودی و فرم کنگره ای دست انداز بام یادآور کاخ های هخامنشی است، تناسب انداره‌های بخش مرکزی بنا نیز عبارت است از عرض حدود 16 متر و بیشترین طول شمالی – جنوبی ساختمان نیز که در این بخش دیده می شود حدود 38 متر است.

در دو سوی تالار اصلی در طبقه همکف پلکان ارتباطی طبقات قرار دارد، مشخصات ذکر شده مجموعا بر تقارن بنا براساس یک محور در مرکز بنا دلالت دارد تناسبات رفیع در سر در ورودی و ستون‌های بلند با سرستون‌هایی به شکل حیوانات و فرم کنگره‌ای رخبام و کشیدگی ساختمان و تقارن و استواری آن یادآور معماری دوره هخامنشی و ساسانی است و قوس‌های ایرانی پنجره‌ها و نمای آجری، نمایانگر تلفیق زیبایی است از معماری قبل و بعد از اسلام یا سبکی که اصطلاحا "معماری ملی" نامیده می‌شود.

عوامل تزئین شده بنا و نوع آن ها:

ستون های رفیع با سرستون های به شکل گاودر نمای جنوبی بنا و نشان فروهر در پیشانی ورودی بنا در ضلع جنوبی که همگی با تکنیک بسیار بالایی بوسیله سیمان اجرا گردیده از خصوصیات ممتاز این بناست. اما مهمترین عنصر تزئینی بنا که در عین حال نقش کاربری را نیز ایفا می کند " آجر" است که با ایجاد قاب‌های زیبا در نما و قطار بندی در رخبام آن بسیار چشم نواز است.