بازشناسی ارگ عليشاه تبريز و كاربرد اصلی آن

در مركز شهر تاريخی تبريز، بازمانده های بنای باستانی شكوهمندی قرار دارد كه در گذر زمان از آن با نام های ارك تبريز، ارك عليشاه، طاق عليشاه و نيز مسجد عليشاه ياد كرده اند. اين ايوان عظيم فروريخته، كه ابعاد آن از ايوان مداين بزرگتر است، از نظر حجم، فضا سازی، رفعت و عظمت يكی از شاهكارهای هنر معماری ايران شمرده می شود. پژوهشگرانی كه اين ايوان را مسجد جامع تاج الدين عليشاه پنداشته و معرفی كرده اند، تنها به روايات تاريخی استناد داشته اند، حال آنكه نگرش تحليلی- انتقادی به متون تاريخی آشكار می سازد كه وضعيت و ساختار كنونی ارك تبريز هرگز با توصيف مورخان و سياحانی كه مسجد عليشاه را ديده و توصيف كرده اند، همخوانی و هماهنگی ندارد. اين مقاله بر پايه نتايج كاوش های باستان شناسی، مطالعات تاريخ معماری اسلامی، رهيافت (approach) معماری و نيز بررسی انتقادی متون تاريخی نتيجه خواهد گرفت كه بنای موسوم به ارك تبريز همان مسجد جامع عليشاه نيست.