جایگاه و شأن اجتماعی معمار (مهندس) در دوران ایلخانی و تیموری
The Architect’s Social Standing in the Ilkhanid and the Timurid Eras
اشتراک گذاری
اشتراک در شبکه های اجتماعی :
گزارش خطا
یکی از موضوعات مهم در حوزه تاریخ‌نگاری معماری ایران که از اقبال و توجه کمتری برای پژوهش برخوردار بوده است، جایگاه اجتماعی معماران و مهندسان در برهه‌های مختلف تاریخ است. مطالعه و جست‌وجوی پاسخی برای این پرسش که در حلقه ساخت‌وساز یک اثر معماری که عوامل ذی‌نفع و ذی‌نفوذ زیادی در آن دخیل است، نقش معمار و بانی و حامی در آن تا چه حد بوده است در تدوین و نوشتن تاریخ معماری ایران می‌تواند ابعاد نو و کمتر دیده شده‌ای را برای پژوهشگران این حوزه به همراه داشته باشد. این مقاله قصد دارد تا با بررسی جایگاه اجتماعی معماران و صنف ایشان و طبقه‌های حامی و بانی معماری در دو دوره ایلخانی و تیموری، به نقش و جایگاه هر یک از مؤلفه‌های معمار و بانی و حامی در مسیر آثار معماری بپردازد. نتایج حاصل از این تحقیق از وجود چهار گروه معمار با مراتب متفاوت اجتماعی و به تبع آن اختیارات متفاوت در اجرای بناها حکایت دارد و همچنین طیف گسترده‌ای از حامیان و بانیان خاص و عام، از جمله دیوان‌های دولتی تا طبقات اشرف، لشکری و سادات و شیوخ را برای این دوران نشان می‌دهد. این مقاله از گونه پژوهش‌های تاریخی است که با شیوه مطالعات کتابخانه‌ای به بررسی و تحلیل و استخراج اطلاعات متون می‌پردازد.
One of the issues that have been sorely neglected in the historiography of Islamic architecture of Iran is the architects’ social standing and their role in the construction of architectural monuments. Due to the poor attention paid to the constructional complexities of the process of construction of a work, the works published on Islamic architecture of Iran have failed to reflect all hidden and explicit aspects of this phenomenon. In fact, the negligence regarding the study of buildings, which is the last stage of construction process has caused a number of striking inattentions towards many other relevant and influential issues. Thus, the following questions are raised by the researcher of the history of architecture regarding the historical monument that is the ultimate product of an architectural construction: Which factors and elements have been involved in the construction of the monument? What were the roles of the architect, patrons and erectors? How much freedom does architect had to make decisions for construction affairs? Who were the patrons and erectors of the construction of monuments and what were their responsibilities? All these questions are intended to determine the level of the role and influence of aforementioned factors in an architectural work. According to a number of historical documents, in the Timurid and the Ilkhanid eras the architects and engineers were from the middle class of the society and their profession was considered one of the low level occupations. We can distinguish between four types of architects and engineers who were active in these eras. Every group was in charge of certain affairs: (1) royal architects who performed the orders issued by the court and the governors; (2) guild architects, these architects were active in their hometown and offered services for their fellow citizens; (3) migrant who had emigrated to the capital from other cities (the movement of architects between different areas of the Islamic world); and (4) others, which this group consisted of those who pursued architecture as a secondary work and had other vocations like Quranic sciences or calligraphy or astronomy‚ but they were also working as an architect. The patrons of architecture were from various social classes. The patrons and erectors could be from monarchical and influential families who were affiliated with the progeny of the Prophet Muhammad. They even had affiliations with such mystical initiations as Naqshbandi. These patrons and erectors had various degrees of influence depending on their social and historical context. This paper seeks to cast light on the dark sides and corners of the history of Islamic architecture in Iran through a study of the architecture and its related circles in the Ilkhanid and the Timurid eras. This research seeks to review the features of Islamic architecture of Iran with the hope to take a small step in the direction of this field. First of all‚ we will discuss the types of architects who were active in this historical era, and then we will turn to the role of patrons and erectors.
(460.6 کیلوبایت)
دانلود مقاله
مشخصات مقاله
- آملی، علامه شمس‌الدین محمدبن‌محمود (1381) نفایس الفنون فی عرایس العنون، ج2، محقق ابولحسن شعرانی، اسلامیه، تهران.
- آوا سابتلنی، ماریا (1387) «باغ ایرانی واقعیت و خیال»، ترجمه داود طبایی، گلستان هنر، ش 12، صص. 16-29.
- آیتی، عبدالمحمد (1383) تحریر تاریخ وصاف، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
- ابن‌اخوه، محمدبن‌محمد (1360) آیین شهرداری، ترجمه جعفر شعار، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
- ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله (1369) سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلی موحد، طرح نو، تهران.
- ابن‌عربشاه، احمدبن‌محمد (1381) زندگی شگفتآور تیمور، ترجمه محمد علی نجاتی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
- ابونصر هروی، قاسم‌بن‌یوسف (1349) ارشادالزراعه، به اهتمام محمد مشیری، دانشگاه تهران، تهران.
- احمد دارانی، علی اکبر و هراتیان، اکرم (1387) «دستورالکاتب فی تعیین المراتب»، آینه میراث، شماره 41، صص. 219-233.
- اشرف، احمد (1353) «ویژگی‌های تاریخی شهرنشینی در ایران دوره اسلامی»، نامه علوم اجتماعی، شماره 4، صص. 1-40.
- اوکین، برنارد (1386) معماری تیموری در خراسان، ترجمه علی آخشینی، آستان قدس، مشهد.
- اللهیاری، فریدون؛ نورائی، مرتضی و رسولی، علی (1388) «طریقت و تجارت؛ کارکردهای تجاری نقشبندیه در دوره تیموری»، فصلنامه علمی پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا، شماره 4، صص. 1-40.
- بلر، شیلا (1387) «الگوهای هنرپروری و آفرینش هنری در ایران دوره ایلخانیان»، ترجمه ولی‌الله‌کاوسی، گلستان هنر، شماره 13، صص. 32-47.
- پارسای قدسی، احمد (1356) «گزارش کتابخانه بایسنغر»، مجله هنر و مردم، شماره 175، صص. 42-50.
- پویای ایرانی، منیره (1386) «نمود طبقات و مشاغل در مکاتبات رشیدی»، علامه، شماره 16، صص. 1-24.
- جعفری، جعفربن‌محمد (1384) تاریخ یزد، به کوشش ایرج افشار، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
- حافظ ابرو، عبدالله‌بن‌لطف‌الله (1380) زبدهالتواریخ، 4ج، تصحیح سید کمال حاج سید جوادی، وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
- حسینی تربتی، ابوطالب (1342) تزوکات تیموری، کتابفروشی اسدی، تهران.
- خوافی، احمدبن‌محمد (1386) مجمل فصیحی، ج3، محسن ناجی نصرآبادی، اساطیر، تهران.
- خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین (1372) مآثر الملوک، به تصحیح میرهاشم محدث، خدمات فرهنگی رسا، تهران.
- خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین (1380) تاریخ حبیب السیر فی اخبار بشر، 4ج، خیام، تهران.
- راوندی، مرتضی (1357) تاریخ اجتماعی ایران، ج3، امیر کبیر، تهران.
- رحیمی‌فر، مهناز (1378) عرضه داشت، مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی، ج1، میراث فرهنگی، تهران.
- رشیدالدین، فضل‌الله (1358 ق) تاریخ مبارک غازانی، به اهتمام کارل یال، اوقاف گیب، لندن.
- رضایی، حمید؛ ایرج پور، محمدابراهیم و نوربخش، زهرا (1393) «بازشناخت نامی‌نامه اثری ناشناخته از خواندمیر»، متنشناسی ادب فارسی، شماره 2، صص. 67-84.
- رضوی، سیدابوالفضل (1389) «تشکیلات پیشه‌وری در عهد ایلخانان»، تاریخ ایران بعد از اسلام، شماره 1، صص 43-67.
- روزبهان، فضل‌الله (1362) سلوک الملوک، تصحیح محمدعلی موحد، انتشارات خوارزمی، تهران.
- سمرقندی، عبدالرزاق (1375) مطلع سعدین و مجمع بحرین، 4ج، به اهتمام عبدالحسن نوایی، پژوهشگاه علوم انسانی، تهران.
- شامی، نظام‌الدین (1363) ظفرنامه، به کوشش پناهی سمنانی، بامداد، تهران.
- شرف‌الدین علی یزدی (1386) ظفرنامه، 2ج، تصحیح سید سعید محمد صادق. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، تهران.
- طبیبی، عبدالحکیم (1368) تاریخ مختصر هرات در عصر تیموریان، هیرمند، تهران.
- طوسی، نصیرالدین (1320) اخلاق ناصری، به اهتمام جلال همایی، ایران، تهران.
- عون الهی، سید آغا (1388) تاریخ پانصد ساله تبریز، ترجمه پرویز زارع شاه‌مرسی. تبریز، تبریز.
- غفرانی، علی (1385) «رشیدالدین فضل‌الله و اندیشه آبادگری در قلمرو ایلخانان»، مطالعات اسلامی، شماره 71، صص. 167-190.
- فرخی، یزدان (1386) «نقد و بررسی دستور الکاتب فی تعیین المراتب»، آینه میراث، شماره 39، صص. 351-372.
- فروغ‌بخش فسایی، احمد (1380) «دستورالکاتب فی تعیین المراتب اثر هندوشاه نخجوانی»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 51و52، صص. 46-49.
- فلور، ویلم (1388) «اصناف»، ترجمه یزدان فرخی، نامه انجمن، شماره 35 و 36، صص. 91-112.
- قیومی بیدهندی، مهرداد (1390) گفتارهای در مبانی و تاریخ معماری و هنر، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
- کاتب یزدی، احمدبن‌حسین (1357) تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، امیر کبیر، تهران.
- کاووسی، ولی‌الله (1389) تیغ و تنبور، هنر دوره تیموریان به روایت متون، فرهنگستان، تهران.
- گنزاله دوکلاویخو، روی (1377) سفرنامه کلاویخو، ترجمه مسعود رجب‌نیا، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
- لاله، هایده (1375) «معماران دوره اسلامی، دانش نظری و کاربرد عملی آن»، وقف میراث جاویدان، شماره 3 و 4، صص. 39-50.
- لمبتون، ان.کی.اس. (1374) دولت و حکومت در اسلام، ترجمه سید عباس صالحی، مؤسسه چاپ و نشر عروج، تهران.
- میرخواند، محمدبن‌خاوندشاه‌بن‌محمود (1380) تاریخ روضهالصفا، ج 10، تصحیح جمشید کیانفر، اساطیر، تهران.
- ناظری، محمدرضا (1388) «سیاست علمی و فرهنگی تیمور»، رشد آموزش تاریخ، شماره 34، صص. 37-43.
- نخجوانی، محمدبن‌هندوشاه (1355) دستورالکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح عبدالکریم علی‌اوغلو علیزاده، دانش، مسکو.
- نثاری بخاری، حسن (1377) مذکر احباب، تحقیق نجیب مایل هروی، مرکز، تهران.
- نوایی، امیر علیشیر (1363) تذکره مجالس النفائس، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، کتابخانه منوچهری، تهران.
- یوسفی، غلامحسین (1348) «انعکاس اوضاع اجتماعی در آثار رشیدالدین»، جستارهای ادبی، شماره 19، صص. 330-435.
- ویلبر، دونالد و گلمبک، لیزا (1374) معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه کرامت‌الله افسر و محمدیوسف کیانی، سازمان میراث فرهنگی کشور، تهران.
- ویلبر، دونالد (1387) «قوام‌الدین شیرازی»، ترجمه هدیه نوربخش، گلستان هنر، شماره 13، صص. 74-83.
مسابقات
جوایز
نشریات
http://aup.journal.art.ac.ir
