کندوکاو در نسبت نورگيرها و روشنایی روز در معماری گنبدخانه های مساجد تاريخی و معاصر
با توجه به اهميت نور روز در ايجاد حالت معنوي در فضاهاي عبادي، کنکاش در معماري غني مساجد تاريخي ايران، از نظر چگونگي بهرهگيري مناسب از نور روز، ميتواند به شناخت و معرفي راه حلهاي کالبدي معمارانه براي به ظهور رساندن ايدههاي نو در برنامهريزي و طراحي روشنايي مساجد معاصر منجر شود. در تحقيق حاضر براي بررسي رابطة بين نورگيرها و شرايط نورپردازي در فضاي عبادي مسجد، کيفيت نور (چگونگي توزيع، جهت و زاويه، خيرگي و درخشندگي نور)، و کميت نور (پراکندگي و ميزان روشنايي) روز در گنبدخانههاي پنج مسجد از معماري عصر صفويه و قاجاريه در اصفهان شامل مساجد امام، شيخ لطفالله، حکيم، سيد، رحيمخان با دو مسجد معاصر از شهر تهران شامل قبا و جامع شهرک غرب مقايسه شده است. از منظر کميت ميزان روشنايي و الگوي توزيع نور روز در طول يک سال الگو و از منظر کيفيت نورپردازي ارتباط الگوي توزيع نور با فضاي زيرين آن (فضاي گنبدخانه مسجد و جهت قبله) بررسي و تحليل شده است. اين پژوهش با روش توصيفيـ تحليلي و بر اساس اطلاعات ميداني و کتابخانهاي انجام شده است. با کمک ابزارهاي نورسنجي، دادههاي ميداني در سه هنگام از طول روز تهيه و سپس با نرمافزار ريدينس به يک سال تعميم داده شده است. سپس با استفاده از معيارهاي موجود در کتب استاندارد نورپردازي، ميزان روشنايي، چگونگي توزيع نور، جهت نور، زاوية نور، و کيفيت بصري حاصل از آن در سطح پلان و ديد ناظر تحليل گرديده است. نتايج نشان ميدهد که مراتب استفاده از نور روز در مساجد مورد مطالعه را ميتوان به دو مرتبه تقسيم کرد: ابتدا جنبة کمّي نور روز که استفادة فضا از حداقل روشنايي براي انجام مراسم عبادي يا مطالعة کتب دعا را شامل ميشود. سپس جنبههاي کيفي نور روز که حالت معنوي فضا را ايجاد ميکند و شامل ايجاد سايهروشنهاي داخلي با تأکيد لکههاي نوري بر نقاطي خاص از فضا چون محراب يا خطوط قرآني ترسيمشده بر حاشية سقف و امثال آن ميشود. رابطة موقعيت قرارگيري نورگيرها، ابعاد و تناسبات آنها، ملحقاتي همچون سايهبان و امثال آن با ميزان نور از دادههاي کمي به دست ميآيد و رابطة فعاليتهاي عبادي با شيوة نورپردازي با نور روز، ايجاد تمرکز، و تأکيد بر نقاط خاصي از فضا براي ايجاد حالت معنوي دستاورد تحليل دادههاي کيفي تحقيق حاضر است.
(879.8 کیلوبایت) دانلود مقالهمشخصات مقاله
احمديان تازهمحله، کاوه. طراحي روشنايي و آموزش نرمافزار DIALUX، تهران: طراح، 1390.
الگي، ويکتور. ام و ديويد ايگان. روشنايي و نورپردازي در معماري، ترجمة محمدطلوع خراسانيان. تهران: دايره صنعت و طراح، 1389.
اونز، بنجامين اچ. نور روز در معماري، ترجمة شهرام پورديهيمي و هوري عدل طباطبايي، تهران: نخستين، 1379.
پيرنيا، کريم. «گنبد در معماري ايران»، تهيه و تنظيم زهره بزرگمهري، در اثر، ش 20 (زمستان 1370)، ص 5-139.
پورناصري، شهناز. مدليابي تأثير متغيرهاي کالبدي پنجره جهت دستيابي به الگوي پنجرۀ مطلوب کلاس از ديدگاه دانشآموزان مدارس راهنمايي تهران، پاياننامة دکتري معماري، تهران: دانشگاه علم و صنعت، دانشکدة معماري، 1390.
حاجيقاسمي، کامبيز. گنجنامه، دفتر دوم: مساجد اصفهان، تهران: مرکز اسناد و تحقيقات دانشکدة معماري دانشگاه شهيد بهشتي، 1394.
حاج ابراهيم زرگر، اکبر و حميد نديمي و رافونه مختارشاهي. راهنماي معماري مسجد، تهران: ديد، 1386.
داداشي، ايرج. «گفتگوي شخصي هومانيراد با داداشي»، دفتر رياست پژوهشکدة حوزة هنري، 1390.
رضوي، نيلوفر. ارزيابي عاطفي روشنايي، تحليل آثار هيجاني نور و جايگاه آن در معماري، رسالة دکتري معماري، دانشگاه شهيد بهشتي، دانشکدة معماري و شهرسازي، 1386.
طاهباز، منصوره و شهربانو جليليان و فاطمه موسوي و مرضيه کاظمزاده. «نورپردازي طبيعي در خانههاي سنتي کاشان؛ نمونة موردي خانة عامريها»، در مطالعات معماري ايران، ش4 (پاييز و زمستان 1392)، ص 87-108.
طاهباز، منصوره و شهربانو جليليان و فاطمه موسوي و مرضيه کاظمزاده. «تأثير طراحي معماري در بازي نور طبيعي در خانههاي سنتي ايران»، در آرمانشهر، ش 15 (پاييز و زمستان 1394)، ص 71-81.
طهوري، نير. «مقام بهشت در هنرهاي سنتي ايران»، در خيال، ش 16 (زمستان 1384)، ص 4-17.
غزالي، محمد. مشکاة الانوار، ترجمة صادق آيينهوند، تهران: اميرکبير، 1364.
فيضمند، ندا. ملاحظات طراحي معماري براي بهرهوري از نور روز در ساختمانهاي آموزشي اقليم گرم و خشک ايران، پاياننامة کارشناسي ارشد، تهران: دانشگاه تربيت مدرس، دانشکدة هنر و معماري، 1390.
کاظمزاده، مرضيه و وحيد قباديان و منصوره طاهباز. «آتريوم و روشنايي فضاي داخلي ساختمان اداري (بررسي تأثير فرم سقف آتريوم بر دريافت روشنايي داخلي»، در آرمانشهر، ويژهنامة منتخب مقالات دومين همايش روشنايي و نورپردازي ايران (1394)، ص 53-61.
گابه، هانس. «مساجد ايراني»، ترجمة سيدمحمد طريقي، در فصلنامۀ هنر، ش33 (تابستان و پاييز 1376). ص 578-597.
گروتر، يورگ. زيباشناختي در معماري، ترجمة جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همايون، تهران: دانشگاه شهيد بهشتي، 1375.
ماهوش محمدي، مريم. حضور کيفي نور در معماري قديم ايران، تهران: دفتر پژوهشهاي فرهنگي، 1393.
معتضديان، فهيمه و محمدجواد مهدوينژاد. «گونهشناسي انواع و مشخصات رفهاي نوري»، در آرمانشهر، ويژهنامة منتخب مقالات دومين همايش روشنايي و نورپردازي ايران (1394)، ص 91-103.
ناظر، زينب و آزيتا بلالي اسکويي و محمدعلي کينژاد. «ارزيابي شفافيت معنايي گنبدها در مساجد با تأکيد برعملکرد روشنايي فضايي»، در پژوهشهاي معماري اسلامي، ش 12 (پاييز 1395)، ص 94-112.
نبوي، رضا. «گفتگوي شخصي هومانيراد با رضا نبوي»، دفتر گروه سينما و تئاتر دانشکدة سوره، 1390.
هومانىراد، مرضيه. برهمکنش روشنايى کيفى و ويژگىهاى کالبدى عناصر نورگذر در مساجد تاريخى اصفهان، رسالة دکترى رشتة معماري، استاد راهنما: منصوره طاهباز، دانشکدة هنر و معمارى دانشگاه آزاد اسلامى واحد تهران جنوب، 2 بهمن 1396.
هومانيراد، مرضيه و منصوره طاهباز و حسني تمله. «معرفي شيوة سنجش کيفيت روشنايي (عکاسي HDR) با رويکرد کشف شگردهاي نور روز در معنويتبخشي به فضا در مسجد شيخلطفالله و مسجد امام اصفهان»، در آرمانشهر، ويژهنامة منتخب مقالات دومين همايش روشنايي و نورپردازي ايران (1394)، ص 15-26.
هومانيراد، مرضيه و حسني تمله و منصوره طاهباز. «نور طبيعي و فضاي معنوي در مسجد شيخلطفالله اصفهان»، در هنرهاي سنتيـ اسلامي، ش 1 (تابستان 1392)، ص 43-60.
هومانيراد، مرضيه و اشکبوس شرفي نفر. «کندوکاوي در نسبت ارگونومي و معنويتبخشي نور روز در معماري مساجد»، در آرمانشهر، ويژهنامة منتخب مقالات دومين همايش روشنايي و نورپردازي ايران (1394)، ص 1-13.
هومانيراد، مرضيه و منصوره طاهباز. «بررسي نقش نور روز در فضاي عبادي در مساجد معاصر»، در آرمانشهر، ويژهنامة منتخب مقالات اولين همايش روشنايي و نورپردازي ايران (1393)، ص 11-23.
هومانيراد، مرضيه و منصوره طاهباز و حسنعلي پورمند. «الگوي نورپردازي طبيعي در گنبدخانههاي مساجد تاريخي اصفهان»، در پژوهشهاي معماري اسلامي، ش 3 (پاييز 1396)، ص 67-82.
Biner P.M. & D.L. Butler & A.R. Fischer & A.j. Westergren. “An Arousal Optimization Model of Lighting Level Preferences, An Interaction of Social Situation and Task Demands”, in Environment and Behavior, 20(1) (1989), pp. 3-16.
Hopkinson, R.G. Architectural Physics, Lighting, London: Her Majesty’s Stationary Office, 1963.
________ . The Lighting of Building, London: Faber and Faber Ltd., 1972.
Houser K.W. & D.K. Tiller. “Measuring the Subjective Response to Interior Lighting: Paired Comparison and Semantic Differentialc Scaling”, in Lighting Research and Technology, 35(3) (2003), pp. 183-198.
Knez I. “Effects of Indoor Lighting on Mood and Cognition”, in Journal of Environmental Psychology, 15 (1998), pp. 39-51.
Lighting Guide 13: Lighting for places of worship (SLL LG13). CIBSE(The Society of Light and Lighting), 2014.
Nabil, A. & J. Mardaljevic. “Useful Daylight illuminate: A New Paradigm for Assessing, Daylighting in Building”, in Lighting Research and Technology, Vol. 37, No. 1 (2005), pp. 41-59.
Radiance 2010, access at: http://radsite.lbl.gov/radiance.
Tahbaz, Mansoureh & Fatemeh Moosavi. “Daylighting Methods in Iranian Traditional Architecture (Green Lighting)”, in CISBAT.Proceedings, Lausanne, (2-3SEP 2009), pp.273-278.
The IESNA-Lighting Handbook-references and Application-ninth Edition, Publication Department IESNA, 2000.
The SLL Code for Lighting, London: The Society of Light and Lighting. CIBSE, 2012.
The SLL Lighting Handbook. London: The Society of Light and Lighting. CIBSE, 2009.
مسابقات
جوایز
نشریات