مفهوم و كاركرد فضای باز در مدارس سنتی و جديد

امروزه آموزش و پرورش در كشور ما عمدتا در محیط داخلی قابل تحقق بوده و بر این منوال تصور تعلیم به نحو قطعی با یك فضای بسته به صورت كلاس همراه است. اما این قطعیت در سنت تاریخی مكان های آموزشی چندان مشاهده نمی شود. الگوی معماری مدارس سنتی ایران حاكی از استمرار تعلیم و تربیت در فضای باز و نوعی كاركرد فعال آموزشی برای حیاط مركزی آن هاست. این خصوصیت با رویكردی جدید در برخی از مدارس مدرن نیز مشاهده می شود. بنابراین به نظر می رسد انحصار آموزش در فضای داخلی و عدم توجه به قابلیت های عملكردی فضای باز، كه بر مدارس رایج ایران حاكم است، از یك سو نسبت به ارزش های حیاط در الگوی مدارس قدیمی غفلت می ورزد و از سوی دیگر از دریافت های نوین در مورد ایجاد فضای باز خلاق و سازنده بی بهره است.

در مدارس مدرن نوعی طرز تلقی پیشرفته نسبت به فرآیند ادراك و احساس كودك به هنگام یادگیری باعث ظهور محیطی فعال و سرشار از امكانات تجربه مشاهده و ارتباط انسانی شده است. در این محیط از فضای باز برای توسعه امكان تعادل دانش آموزان با یكدیگر و با محیط طبیعی استفاده می شود. به این ترتیب كلاس درس به فضای باز امتداد یافته و تسهیلات حیاط در خدمت تعلیم و تربیت قرار می گیرد.

همین تجربه در ایجاد محیط زنده و آكنده از تعامل انسانی در مدارس سنتی ایران، همچون مدرسه چهار باغ اصفهان، نیز قابل حصول به نظر می رسد. الگوی معماری این مدارس تا حد زیادی محیط تعلیم و تربیت را به یك كانون اجتماعی و یك اجتماع انسانی نزدیك می سازد. عنصر حیاط كه در مدارس قدیمی ناظر بر وجه اقامتگاهی این مدارس بود، در مدرسه معاصر نیز می تواند عامل تحرك و پویایی آموزش و پرورش شده و مدرسه را از یك آموزشگاه صرف به یك كانون حیات جمعی مبدل سازد.